90 lat Władysława Bartoszewskiego

„Życie trudne, lecz nie nudne” – nie sposób w dniu urodzin Władysława Bartoszewskiego, 19 lutego, nie przywołać tytułu jednej z jego książek. „Ceń sobie życie, umiej się nim cieszyć do końca i dziękuj za nie Bogu”, takie życzenia złożył Jubilatowi tego dnia prymas Polski abp Józef Kowalczyk. Na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się urodzinowa uroczystość, w której udział wzięli prezydent, premier oraz wielu przyjaciół i współpracowników Władysława Bartoszewskiego. Specjalne życzenia przesłał m.in. papież Benedykt XVI.

Władysław Bartoszewski urodził się 19 lutego 1922 roku w Warszawie. Maturę zdał w 1939 roku. We wrześniu 1939 uczestniczył w cywilnej obronie Warszawy jako noszowy. Od maja 1940 pracował w przychodni Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. Zatrzymany podczas obławy we wrześniu 1940 roku, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz (numer obozowy 4427). Z obozu został zwolniony 8 kwietnia 1941, prawdopodobnie dzięki działaniom Polskiego Czerwonego Krzyża. W l. 1941-1944 studiował polonistykę na tajnym Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie nawiązał kontakt ze Związkiem Walki Zbrojnej, włączył się w działalność konspiracyjnego Frontu Odrodzenia Polski (katolickiej organizacji kierowanej przez Zofię Kossak), a w końcu został żołnierzem Armii Krajowej. Pracował w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. W latach 1942-1944 działał w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”; zajmował się m.in. organizowaniem pomocy dla powstańców z warszawskiego getta. Był redaktorem konspiracyjnych pism „Prawda” oraz „Prawda Młodych”, związanych z Frontem Odrodzenia Polski.
Jako żołnierz AK wziął czynny udział w powstaniu warszawskim. 1 października gen. Tadeusz Komorowski „Bór” awansował go do stopnia podporucznika. 4 października został odznaczony Krzyżem Walecznych. Trzy dni później opuścił Warszawę. Działalność konspiracyjną kontynuował w Biurze Informacji i Propagandy KG AK w Krakowie. Od listopada 1944 do stycznia 1945 pełnił funkcję sekretarza redakcji „Biuletynu Informacyjnego”. Pod koniec lutego 1945 powrócił do Warszawy. 10 października przed Komisją Likwidacyjną AK Obszaru Centralnego ujawnił fakt służby w Armii Krajowej. Jednocześnie podjął współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów oraz z Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, w czym bardzo pomocne okazały się zebrane przez niego w okresie okupacji informacje o zbrodniach hitlerowskich, sytuacji w obozach koncentracyjnych i więzieniach oraz o zagładzie Żydów.

W lutym 1946 rozpoczął pracę w redakcji „Gazety Ludowej”, centralnego organu prasowego PSL Stanisława Mikołajczyka. Wkrótce wstąpił w szeregi tej partii. Decyzja ta ściągnęła na niego niebawem represje ze strony władz komunistycznych. 15 listopada 1946 pod zarzutem szpiegostwa został aresztowany i uwięziony w siedzibie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W grudniu przeniesiono go do więzienia przy ul. Rakowieckiej, skąd został zwolniony 10 kwietnia 1948 dzięki pomocy pracującej w Ministerstwie Sprawiedliwości Zofii Rudnickiej, byłej kierowniczki biura „Żegoty”. W grudniu 1948 został przyjęty na trzeci rok polonistyki na Wydziale Humanistycznym UW. Również i tym razem nie udało mu się dokończyć studiów. Aresztowany ponownie 14 grudnia 1949, był więziony w budynku MBP oraz na Rakowieckiej. 29 maja 1952 Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę 8 lat pozbawienia wolności za szpiegostwo. W kwietniu 1954 przeniesiono go do więzienia w Rawiczu, a w czerwcu do więzienia w Raciborzu. Ze względu na zły stan zdrowia został w sierpniu 1954 zwolniony na roczną przerwę w odbywaniu kary. 2 marca 1955 orzeczeniem Najwyższego Sądu Wojskowego został uznany za niesłusznie skazanego.
W lipcu 1956 roku rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Stolica”, w którym w latach 1958-1960 pełnił obowiązki sekretarza redakcji. Od lipca do września 1956 opublikował serię artykułów na temat powstania warszawskiego w popularnym tygodniku „Świat”. W sierpniu 1957 podjął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”. W listopadzie 1958 został przyjęty ponownie na studia polonistyczne na Wydziale Filologicznym UW, które odbywał w trybie eksternistycznym. Mimo iż przygotował pracę magisterską, decyzją rektora UW w październiku 1962 został skreślony z listy studentów.
18 kwietnia 1963 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za pomoc udzielaną Żydom w trakcie wojny. Od września do listopada tego roku przebywał w Izraelu na zaproszenie Instytutu Yad Vashem, gdzie w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota” odebrał dyplom Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata otrzymał trzy lata później). W listopadzie 1963 rozpoczął współpracę z Radiem Wolna Europa. W kolejnych latach odwiedził Austrię, RFN, Wielką Brytanię, Włochy, Izrael oraz USA, kontaktując się przede wszystkim z polskimi środowiskami emigracyjnymi. Od 1969 do 1973 roku był prezesem Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, a w grudniu 1969 został wybrany do Zarządu Polskiego PEN Clubu. Między 1972 a 1983 pełnił funkcję sekretarza generalnego tej organizacji.
W związku z aktywną działalnością opozycyjną i licznymi kontaktami w krajach zachodnich w 1970 roku został objęty w Polsce zakazem druku (do jesieni 1974) oraz poddany innym represjom (rewizje, odmowy wydania paszportu, rozpowszechnianie fałszywek). W 1974 zaangażował się w działalność zmierzającą do ułaskawienia skazanych członków organizacji „Ruch” (m.in. Stefana Niesiołowskiego, Andrzeja i Benedykta Czumów). Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym. W styczniu 1976 był jednym z pierwszych sygnatariuszy listu intelektualistów protestujących przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. Od 1978 brał udział w tworzeniu Towarzystwa Kursów Naukowych i wykładał w tajnym Uniwersytecie Latającym. Równocześnie prowadził wykłady z historii najnowszej (ze szczególnym uwzględnieniem wojny i okupacji) w Katedrze Historii Nowożytnej Polski na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

21 sierpnia 1980 podpisał list intelektualistów do strajkujących robotników Wybrzeża. W latach 1980–1981 był członkiem NSZZ „Solidarność”. W grudniu 1980 znalazł się wśród założycieli Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania przy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 został internowany (przebywał w areszcie na Białołęce, a następnie w ośrodku internowania w Jaworzu). Z internowania zwolniono go 28 kwietnia 1982 roku. W latach 80. wykładał na zagranicznych uczelniach, m.in. w Monachium, Eichstätt i Augsburgu. Od lipca 1982 wchodził w skład zespołu „Tygodnika Powszechnego” (zrezygnował z tej funkcji w grudniu 2007). W 1984 otrzymał doktorat honoris causa Hebrew College w Baltimore (USA) oraz dyplom uznania American Jewish Committee w Nowym Jorku. W 1986 prezydent RP na emigracji, Edward Raczyński, odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
W III RP dwukrotnie (1995 i 2000-2001) pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. W 1995 r. otrzymał Order Orła Białego, a w 2001 r. Wielki Krzyż Orderu Zasługi RFN za pracę na rzecz pojednania między Niemcami, Polakami i Żydami. Obecnie pełni funkcję sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnika ds. relacji międzynarodowych. Jest przewodniczącym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej przy Premierze RP. 27 stycznia 2005 roku w 60. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau przemawiał na oficjalnych uroczystościach rocznicowych jako przedstawiciel polskich więźniów obozu. W 2009 zainicjował powstanie Fundacji Auschwitz-Birkenau i został przewodniczącym jej rady.
Jest autorem licznych publikacji historycznych, publicystycznych i wspomnieniowych, m.in.
„Ten jest z Ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945” (oprac. wspólnie z Zofią Lewinówną; 1967, 1969), „1859 dni Warszawy” (1974, 1984, 2008), „Doświadczenia lat wojny 1939–1945. Fakty, postawy, refleksje” (1982, 2009), „Dni walczącej stolicy. Kronika Powstania Warszawskiego” (1984, 1989, 2004, 2008), „Syndykat zbrodni: kartki z dziejów UB i SB w czterdziestoleciu PRL” (pod pseudonimem ZZZ; 1986), „Na drodze do niepodległości” (1987), „Warto być przyzwoitym. Teksty osobiste i nieosobiste” (1990, 2005), „Moja Jerozolima, mój Izrael. Władysław Bartoszewski w rozmowie z Joanną Szwedowską” (2005), „Władysław Bartoszewski: wywiad-rzeka” (rozmowy z Michałem Komarem; 2006), „Dziennik z internowania. Jaworze 15.12.1981 – 19.04.1982” (2006), „Powstanie Warszawskie” (2009), „O Niemcach i Polakach. Wspomnienia. Prognozy. Nadzieje” (2010), „Życie trudne, lecz nie nudne. Ze wspomnień Polaka w XX wieku” (rozmowy przeprowadził Andrzej Friszke; 2010), „Mój Auschwitz” (rozmowa z Piotrem Cywińskim i Markiem Zającem oraz antologia pierwszych relacji poobozowych; 2010), „Pod prąd. Moje środowisko niepokorne 1945–55. Wspomnienia dziennikarza i więźnia” (oprac. Michał Komar, 2011).