„Tischner chciał być filozofem polskiej nadziei w czasach dwóch straszliwych doświadczeń – nazizmu i komunizmu, analitykiem zawartego w nich zła, chciał też zarysować perspektywy wyzwolenia. Wyzwolenie to widział przede wszystkim w przypominaniu, kim jest i może być wolny człowiek, a w końcu w wieści religijnej, chrześcijańskiej od jej najgłębszej strony”, pisze w najnowszym numerze „PAUzy Akademickiej” filozof Karol Tarnowski.

„Józef Tischner – niezastąpiony filozof polskiej nadziei” – taki tytuł nosi szkic, którego pierwszą część opublikowała najnowsza „PAUza Akademicka”, tygodnik Polskiej Akademii Umiejętności (nr 262 z 11 września 2014 r.). Autorem szkicu jest Karol Tarnowski, wybitny polski filozof, laureat Nagrody Znaku i Hestii im. ks. J. Tischnera, uczeń i współpracownik twórcy „Filozofii dramatu”. Tekst jest przystępnym wprowadzeniem w problematykę, którą zajmował się Tischner jako filozof, ale autor kreśli też jego sylwetkę, podkreślając integralność myśli i osoby.
„Ks. Józef Tischner – to z pewnością jedna z najważniejszych postaci polskiego życia powojennego i polskiej filozofii. Tischner mawiał, że najpierw jest człowiekiem, potem filozofem, a na końcu księdzem. Jako człowiek działał
mnóstwo: pomagał ludziom indywidualnie (także finansowo), pomagał góralom podhalańskim, był w pewnym momencie umysłowym sumieniem „Solidarności”, pomagał studentom, wreszcie wszystkim pomagał swoim humorem i promienną życzliwością. Bycie człowiekiem oznaczało dla niego z jednej strony osobiste towarzyszenie ludziom i społeczeństwu w ich troskach, z drugiej – nieodrywanie filozofii od życia, bowiem filozofia była dla niego śmiertelnie ważna: uważał, że największym zagrożeniem dla Polaków – i ludzi w ogóle – jest niedostatek myślenia. Kapłaństwo było jednak zapewne dla niego sekretnym motorem i świadectwem tego, co uważał za najważniejsze w życiu: wiary w Boga i w człowieka”.
Karol Tarnowski rekonstruuje źródła filozofii Tischnera i przedstawia jej najważniejsze motywy. Świat Tischnera, pisze, to „świat tego, co mniej lub bardziej ważne, a więc wartościowe, a Ja poszukuje w nim mojego indywidualnego świata wartości, >>wartości dla mnie<<. Rozpoznawanie tych indywidualnych wartości jest kanwą dziejów osoby jako podmiotu, który siebie tworzy i odnajduje zarazem. Poszukiwanie to jest ożywione przez wartość prawdy, ale zawsze poprzez czas: jest poszukiwaniem podmiotu wolnego, który może błądzić, zyskiwać i tracić, w drodze do własnego indywidualnego osobowego rdzenia, który jest jednak poza czasem. W drodze tej >>Ja aksjologiczne<< utożsamia się, czy – jak mówi Tischner – >>solidaryzuje<< się
z poszczególnymi wartościami, które może jednak porzucać na rzecz innych: dzieje podmiotu to dzieje kolejnych >>solidaryzacji<< i >>desolidaryzacji<<. W dziejach tych podmiot jest nieustannie drążony przez >>głód aksjologiczny<<, pragnienie spełnienia i pragnienie sensu swojego życia i życia
w ogóle. Ale pragnienie to zakłada poznanie, to znaczy odniesienie do prawdy o wartościach, które jest kluczowe. Lecz w poszukiwaniu tej prawdy chodzi ostatecznie o dobro, które jest jakby horyzontem wszystkich wartości jako takich”.
Tę „filozofię podmiotu ukierunkowanego na dobro i wartości”, czytamy dalej, odkrywa Tischner stopniowo poprzez dialog z najwybitniejszymi fenomenologami naszych czasów, takimi jak: Edmund Husserl, Martin Heidegger, Max Scheler, Gabriel Marcel, próbując zarazem przybliżyć ich polskiemu światu myśli i broniąc – w błyskotliwych esejach – w sporze z polskimi tomistami. Jednak kluczowe znaczenie dla rozwoju Tischnera miało odkrycie filozofii dialogu – przede wszystkim Emmanuela Levinasa oraz Franza Rosenzweiga, uznawanego za ojca filozofii dialogu, w której było wielu myślicieli żydowskich. Pod wpływem tej filozofii, ale też w oparciu o głębokie rozumienie Ewangelii, Tischner buduje swoją wielką fenomenologię i metafizykę podmiotu wobec Dobra. Pojęcie Dobra pozwala ukuć Tischnerowi jego główny termin: agatologię (agatos po grecku to właśnie dobro) i zinterpretować na nowo filozofię Ja w relacji do wartości. Wraz z tym odkrywa swój główny filozoficzny temat: filozofię dramatu jako dramatu dobra i zła, i ostatecznie – filozofię zbawienia”.
Obszerny szkic Karola Tarnowskiego jest znakomitą syntezą tego, co w myśli Tischnera najważniejsze. Pierwsza część tekstu jest udostępniona bezpłatnie na stronie internetowej „PAUzy”.