Kazania o człowieku

To niewątpliwie jedna z najciekawszych prac poświęconych duszpasterskiej działalności ks. Tischnera. A może raczej temu, w jaki sposób spożytkował on posiadaną wiedzę filozoficzną i teologiczną w swoim kaznodziejstwie. „Zrozumieć człowieka. Antropologia kazań ks. Józefa Tischnera” wyszła spod pióra ks. Piotra Karpińskiego, który nigdy osobiście ks. Tischnera nie spotkał, a jednak zafascynował się jego myślą i osobą.

„Książka Piotra Karpińskiego jest niezwykle ciekawą próbą przyjrzenia się kazaniom księdza Tischnera od strony zawartej w nich koncepcji osoby ludzkiej”, napisał recenzent naukowy tej rozprawy, o. Jarosław Kupczak OP. „Autor, w sposób niezwykle kompetentny, ale i przystępny ukazuje, że wszystkie ważne tematy filozoficzne Tischnera – nadzieja, dramat, spotkanie, praca, śmierć, podmiotowość, doświadczenie siebie, autentyczność egzystencji – obecne są również w jego kaznodziejstwie”.
Sam autor we wstępie doprecyzowuje, że celem jego pracy było „przebadanie kazań Tischnera pod kątem zawartej w nich antropologii teologicznej”. Nie chodzi więc o antropologię w ogóle, ale o antropologię szczególnie nacechowaną czy nakierowaną. Czy można uznać Tischnera za teologa? Czy on sam nie buntowałby się przeciwko takiemu przyporządkowaniu? A jednak ks. Karpiński krok po kroku pokazuje jak mocno myśl o człowieku formułowana przez Tischnera w jego homiletyce nasycona była treściami religijnymi.

Pierwszy rozdział pracy omawia dorobek ks. Tischnera i różne obszary jego zaangażowań. Autor opisuje „jego formację intelektualną, inspiracje i polemiki, a także zręby jego autorskiej koncepcji filozoficznej, jaką jest filozofia dramatu”. Omawia też metody stosowane przez Tischnera w jego kazaniach – hermeneutyczna i fenomenologiczną – a także zestawia jego sposób „uprawiania antropologii na ambonie” z „programem antropologii adekwatnej Jana Pawła II”.

Trzy kolejne rozdziały poświęcone są trzem różnym aspektom Tischnerowskiej antropologii. „Rozdział drugi przedstawia człowieka w perspektywie najbardziej ogólnej, jako byt tajemniczy, domagający się wyjaśnienia. Najpierw z kazań Tischnera zostaje wydobyte samo pytanie o człowieka, które stało się ich dominantą. Następnie zobaczymy, jak kształtowała się tischnerowska koncepcja człowieka jako osoby”. Refleksja nad tym zagadnieniem prowadzi autora do rekonstrukcji tischnerowskiej filozofii dramatu – wizji człowieka jako uczestnika dramatu, a także wizji relacji człowieka i Boga ujętej w kategoriach dramatycznych.

Rozdział trzeci, zatytułowany „Człowiek w świecie wartości”, ma trzy podrozdziały: „Wolność”, „Miłość”, „Nadzieja”. Ks. Karpiński wskazał i szczegółowo omówił te spośród wartości, które są najczęściej tematyzowane w homiletyce ks. Tischnera. Odwołując się do konkretnych kazań, autor rekonstruuje też refleksję Tischnera dotyczącą takich doświadczeń jak „melancholia”, „klęska” czy „krzyż” z jednej, a „łaska” z drugiej strony. Pierwsze trzy pojawiają się w homiletyce Tischnera zawsze w kontekście nadziei, pojęcie „łaski” – w kontekście wolności.

Rozdział czwarty poświęcony jest „Człowiekowi w szczególnych sytuacjach egzystencjalnych”: władzy, pracy i śmierci. Już sam wybór tych właśnie zagadnień budzi zaciekawienie. A jednak wydaje się on nieprzypadkowy i zgodny z duchem tischnerowskiego kaznodziejstwa. Przy okazji omawiania problematyki władzy ks. Karpiński zwraca uwagę na pojawiające się w kazaniach Tischnera elementy teologii politycznej. Z kolei podrozdział poświęcony śmierci to jednocześnie refleksja nad „filozofią śmierci” wpisaną w Ewangelię, której zwieńczeniem jest wizja zmartwychwstania. Także w przypadku refleksji nad pracą zwraca uwagę to, że Tischner akcentuje przede wszystkim jej konsekwencje dla ludzkiego ducha: to, w jaki sposób „marnotrawienie” człowieka w złej pracy prowadzi do „podcięcia skrzydeł” i duchowego uwiądu.
Tak więc w pracy ks. Piotra Karpińskiego otrzymaliśmy – powtórzmy – zarys antropologii teologicznej przenikającej homiletykę ks. Tischnera. Ta potoczyście napisana rozprawa powinna, zdaniem filozofa Zbigniewa Stawrowskiego, „stać się obowiązkową lekturą nie tylko dla duszpasterzy, którzy nie lękają się myślenia, ale dla wszystkich czytelników poszukujących pogłębionej refleksji nad człowiekiem w trudnych czasach intelektualnego i duchowego zamętu.
Niestety, żadna witryna internetowa nie prowadzi sprzedaży książki ks. Karpińskiego (zwlekaliśmy z informacją o niej na naszym portalu, licząc, że w końcu się taka pojawi). Można spróbować ją zamówić, dzwoniąc (15/64 40 400) lub pisząc na adres ([email protected]) Wydawnictwa Diecezjalnego w Sandomierzu, które książkę opublikowało.
Polecamy też rozmowę z ks. Piotrem Karpińskim o jego fascynacji myślą ks. Tischnera na portalu wiara.pl.