„Nie ma czegoś takiego, jak »postprawda«. Istnieje natomiast postawa postprawdy, dla której rozróżnienie na to, co jest prawdziwe, a co takie nie jest, ma niewielką wartość, zwłaszcza w sferze społecznej i politycznej”, pisze amerykański filozof Michael Patrick Lynch.

 

Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego ukazał się niedawno przekład jego książki „Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna”. Jest to kolejny tom świetnej i  prezentowanej już u nas serii „Kim jest człowiek?”. Autorem przekładu jest Dawid Misztal.

Obszerna, lecz przystępnie napisana praca amerykańskiego filozofa, jest reakcją na to, co z pojęciem prawdy dzieje się od pewnego czasu w sferze publicznej. W przedmowie napisanej specjalnie do wydania polskiego autor przypomina słynną wypowiedź rzeczniczki prezydenta Donalda Trumpa: „Prawda nie jest prawdą”, zauważając, że w stwierdzeniu tym „udało się pochwycić zarówno istotę wrogiego stosunku jego administracji do rzeczywistości, jak i postawę »postprawdy«, podkopującą fundamenty demokracji na całym świecie”.

„Ściśle mówiąc”, pisze Michael Patrick Lynch, „nie ma czegoś takiego, jak »postprawda«. Prawda jest prawdą, bez względu na to, co mówią politycy. Istnieje natomiast postawa postprawdy. Przez postawę postprawdy rozumiem taką postawę, dla której rozróżnienie na to, co jest prawdziwe, a co takie nie jest, na rzeczywistość i iluzję, ma niewielką wartość, zwłaszcza w sferze społecznej i politycznej. Do napisania tej książki zmotywował mnie lęk przed tym, że demokracje niebezpiecznie osuwały się ku tej postawie. Niestety, okazał on się bardziej uzasadniony, niż sądziłem; w rzeczy samej eskalacja tej postawy postępowała szybciej, niż się tego obawiałem, i rozprzestrzeniła się ona niebezpiecznie w całej Europie, Ameryce Północnej i Południowej”.

Lynch opublikował swoją książkę po raz pierwszy w 2004 roku, w okresie, gdy dopiero kształtowało się oblicze naszego cyfrowego świata. Wiązano z nim zresztą wówczas wiele nadziei: dostarczając więcej informacji większej liczbie ludzi, Internet miał stać się miejscem uświadomienia obywateli i zmora tyranów. Nie przewidziano jednak szybkiej personalizacji tego medium, która doprowadziła do tego, że wielkie platformy, śledzące nasza aktywność w sieci, „mogą przewidzieć, jakiego rodzaju pytania chcemy zadać i jakie odpowiedzi chcemy usłyszeć. To niewiarygodnie przydatne, kiedy chce się kupić buty, ale bardzo niebezpieczne, kiedy szuka się faktów. Bo kiedy już zaczniemy być karmieni faktami, które pozostają w zgodzie z naszymi aktualnymi poglądami, poglądy te zaczynają być mylone z rzeczywistością”.

Co więcej, sytuację tę wykorzystali ci, którzy wcześniej mieli powody, by obawiać się rewolucji informacyjnej. Zanieczyszczanie środowiska informacyjnego „toksycznymi i wypaczonymi wiadomościami” stało się elementem strategii politycznej. W efekcie tak bardzo „przyzwyczajamy się do sprzecznych informacji i rywalizujących źródeł, że możemy przekonać samych siebie do myśli, że prawda jest nieistotna. Każdą wiadomość, jaka się nam nie podoba, zaczynamy traktować jak fake news”. Tak rodzi się postawa „cynizmu wobec wartości prawdy”, która podkopuje fundamenty demokracji i sprzyja potencjalnym tyranom.

„Cynizm wobec wartości prawdy zawsze będzie w interesie możnych”, podkreśla Lynch. „Kiedy już różnica między tym, co jest, a co nie jest prawdziwe, zacznie wydawać się mniej istotna albo mniej uchwytna, narracja dyktatora, skrajnego nacjonalisty bądź tyrana, staje się bardziej uwodzicielska. Mniejsza o fakty – szepcze – tylko moja opowieść jest ważna, opowieść władzy, opowieść ogarniająca świat. Opowieści władzy, o czym wiedzieli Orwell, Arendt i Miłosz, są często przebrane za głos rozsądku. A teraz mogą być przebrane za głos waszego przyjaciela, którego echo dochodzi z portalu Facebook. W rzeczywistości nie są jednak żadnym z tych głosów. To dlatego zrozumienie filozoficznych korzeni prawdy i naszych błędnych mniemań o niej jest nadal ważne, ważniejsze niż kiedykolwiek”.

 

Bardzo zachęcamy do refleksji nad tym, czym jest prawda. Książka Lyncha wprowadza w podstawowe zagadnienia z filozofii prawdy, cały czas mając na uwadze naszą obecną sytuację. Papierową lub elektroniczną wersję książki można zamówić tutaj.