„Filozofia jest buntem nieustannym przeciwko schematom, przeciwko rzeczywistości. Jest tym niesłychanym krytycznym wysiłkiem, który nie zna dogmatów, ale właśnie dlatego, że nie zna dogmatów, tworzy wolność człowieka”, mówił ks. Józef Tischner. Podsuwamy do przemyślenia trzy fragmenty książki „Tischner. Rozmowy z mistrzem”.
Filozofia jest buntem nieustannym przeciwko schematom, przeciwko rzeczywistości. Jest tym niesłychanym krytycznym wysiłkiem, który nie zna dogmatów, ale właśnie dlatego, że nie zna dogmatów, tworzy wolność człowieka, wolność jego myślenia. Filozofia jest czymś więcej niż wiedzą. Jak to Sokrates pięknie powiedział: pozwala ona narodzić się człowiekowi. Myślę, że w Polsce rola filozofii jest obecnie niesłychanie ważna, ponieważ ludzie, którzy chodzą po tych naszych ulicach, po okresie komunistycznego totalitaryzmu wyglądają trochę jak muchy spryskane azotoksem, to znaczy – już są obudzeni, ale przydałby się jeszcze jakiś mały myślowy wstrząs. Przydałoby się, żeby świeże powietrze pomiędzy nich powiało.
Istotę metafory stanowi to, iż jest ona skrótowym opisem doświadczenia. Weźmy dla przykładu metaforę złośliwego geniusza i spróbujmy zrozumieć, wczuć się w czas, w którym ona powstawała – czas podziału chrześcijaństwa, wojen i waśni religijnych. Kartezjusz zastanawia się, jak to się dzieje, że ludzie, z Chrystusem na ustach, wzajemnie się zabijają. Niejeden mówi: między ludzi wstąpił diabeł. I Kartezjusz daje temu wyraz na początku Medytacji: załóżmy, że to nie dobry Bóg ma na nas wpływ, ale właśnie diabeł. W ten sposób widzimy, jak metafora staje się syntezą wielu doświadczeń. Co więcej –Kartezjusz od razu zwraca się ze swą filozofią do ludzi i mówi im: możecie się wyzwolić od tego diabła, przestańcie się tylko ze sobą spierać i walczyć i powiedzcie: cogito, ergo sum. Zamieńcie się w takie swoiste „wyspy” i spróbujcie ze sobą porozmawiać, wychodząc od elementarnej oczywistości. Na tym polega geniusz filozofa, że potrafi ukazać tego rodzaju perspektywy.
Jest rzeczą bardzo ważną, aby uświadomić współczesnemu człowiekowi, że podejmując swoją walkę o nadzieję, o wolność, włącza się w wielowiekowy ciąg podobnych zmagań – staje się kontynuatorem wielkiej, wspaniałej tradycji. Należy go jednak jednocześnie upewnić, że może on ze swej strony dodać do niej coś nowego, własnego, że nie wszystko jest tu jedynie powtórzeniem. Dzieje świata przebiegają bowiem po spirali, nie zaś po zamkniętym kole i chociaż wszyscy przeżywamy to samo, to jednak nie tak samo. (…) Słowa są tu być może te same, ale problemy są zawsze trochę inne.
Książkę „Tischner. Rozmowy z mistrzem”, zawierającą kilkanaście wywiadów z ks. Józefem Tischnerem w opracowaniu Wojciecha Bonowicza, można zamówić tutaj.
